لایه ازن با جذب پرتوهای فرابنفش موجب ادامه حیات است اما در عین حال می تواند باعث نابودی حیات انسان نیز باشد. بدین جهت روز جهانی حفاظت از لایه ازن دارای اهمیت بسیاری است.

به گزارش سایت خبری محیط زیست ایران (IENA)، ۱۶ سپتامبر مصادف با ۲۵ شهریورماه روز جهانی حفاظت از لایه ازن است. این لایه به اندازه اکسیژنی که تنفس می‌کنیم، مهم است چراکه مولکول‌های ازن که خود تشکیل یافته از سه اتم اکسیژن و در ارتفاع  ۱۸ تا ۵۰ کیلومتری از سطح زمین در لایه استراتوسفر پراکنده هستند می‌توانند اشعه فرابنفش خورشید را جذب کنند و مانع از رسیدن بیش از حد آن به سطح زمین، اقیانوس‌ها، جنگل‌ها شوند. این لایه‌ با جذب پرتو فرابنفش خورشید موجب ادامه زندگی روی کره زمین می‌شود و حفظ آن نیازمند توجه و اقدامات جهانی و نابودی آن به منزله نابودی حیات انسان‌ها است.

این در حالیست که تخریب لایه ازن اثرات بسیاری بر حیات و ممات انسان و محیط زیست می‌گذارد. ابراهیم حاجی زاده - مدیر طرح ملی حفاظت از لایه ازن سازمان حفاظت محیط زیست - در خصوص اثرات و پیامدهای تخریب لایه ازن اظهار می‌کند: در ارتفاع ۱۵- ۵۰ کیلومتری بالای سطح زمین، لایه‌ای به نام استراتوسفر وجود دارد که حجم زیادی از مولکول‌های سه اتمی اکسیژن به نام ازن در آن تجمع کرده‌اند. مولکول‌های ازن گرچه ناپایدار هستند ولی توانایی جذب پرتو مرگبار فرابنفش خورشید موسوم به UV-B  را دارند . این لایه که به ازن مشهور است، از موجودات کره زمین در برابر این اشعه خطرناک همانند یک سپر محافظت می‌کند.

ازن در حالت عادی و در سطح زمین گازی بسیار سمی است که تماس با آن باعث سوزش و التهاب دردناک دستگاه تنفسی می‌شود اما در جو فوقانی، لایه‌ای محافظ را تشکیل می‌دهد که تخریب آن موجب می‌شود تا پرتو فرابنفش خطرناک خورشید صدمات جبران‌ناپذیری به موجودات روی کره زمین وارد آورد. ازجمله این صدمات می‌توان به آسیب‌دیدگی عدسی چشم (آب‌مروارید) و کوری، آفتاب‌سوختگی و در نهایت سرطان پوست، تضعیف سیستم دفاعی بدن، پیری زودرس، اختلال در مکانیزم فتوسنتز گیاهان و کاهش محصولات کشاورزی، کاهش رشد و نابودی فیتو پلانکتون‌های موجود در آب دریاها - که منبع اصلی غذایی موجودات بزرگ‌تر به شمار می‌روند - و کمک به افزایش پدیده زمین‌گرمایی اشاره کرد.

وضعیت تغییرات لایه ازن در ایران

حاجی زاده درباره وضعیت تغییرات لایه ازن در ایران نیز اظهار می‌کند: ایران از کشورهایی است که در عرض های متوسط نیمکره شمالی قرار دارد. میانگین ازن روی سرزمین ایران حدود ۲۸۶ دابسون با حداکثر و حداقل ۳۱۰ و ۲۶۶ به ترتیب در ماه‌های مارس و اکتبر در نوسان است که در دهه‌های گذشته کاهش چشمگیری نداشته و همین ناهنجاری بسیار ضعیف با سرعت ۰.۰۹ دابسون رو به افزایش است.

آلودگی‌های غالب هوا که سلامت و حیات موجودات زنده را تحت تاثیر قرار می‌دهد از طریق اندازه‌گیری‌ها توسط شش شاخص شامل ذرات کمتر از ۱۰ و ۲.۵ میکرونی، ازن، منواکسیدکربن، دی اکسیدنیتروژن و دی اکسیدسولفور صورت می‌پذیرد که بیشتر جهت بررسی کیفیت هوای شهری مورد استفاده قرار می‌گیرند. این آلاینده‌ها به‌صورت مستقیم در تخریب مولکول ازن در لایه استراتوسفر دخالت ندارند و برای اندازه‌گیری تخریب ازن شاخص‌های آلودگی نظیر میزان اتم کلر و برم موجود در جو به‌ویژه در لایه استراتوسفر ملاک قرار می‌گیرد البته برخی از آلاینده‌ها می‌توانند در تولید آلاینده ثانویه مثل ازن تروپوسفری اثرگذار باشند که این ارتباطی با لایه ازن در استراتوسفر ندارد.

مواد مخرب لایه ازن و کالاهای حاوی آن در حال حاضر در پنج ضمیمه طبقه‌بندی شده است که این مواد شامل سی اف سی ها، هالون‌ها، سایر سی اف سی ها، تتراکلرید کربن، متیل کلرو فرم، متیل بروماید، هیدرو کلرو فلورو کربن‌ها، هیدرو برومو فلورو کربن‌ها و برومو کلرومتان است. کالاهای مبتنی بر این مواد نیز شامل سیستم تهویه مطبوع متحرک، یخچال و فریزر، کمپرسورهای برودتی، اسپری‌ها، کپسول‌های آتشنشانی، بردها و پنل‌های عایق کاری و پیش پلیمرها می‌شود.

اقدامات ملی برای حذف مصرف مواد مخرب لایه ازن

حاجی زاده در خصوص اقدامات ملی در زمینه حذف مصرف مواد مخرب لایه ازن تحت پروتکل مونترال در کشور نیز می‌گوید: دولت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۸ کنوانسیون وین و پروتکل مونترال را به تصویب مجلس شورای اسلامی رساند سپس اصلاحیه لندن و کپنهاگ را درسال ۱۳۷۵ و اصلاحیه مونترال را در سال ۱۳۸۶ و اصلاحیه پکن را در سال ۱۳۹۰ تصویب کرد. تاکنون مطابق با برنامه زمانبندی حذف مواد مخرب لایه ازن تحت کنترل پروتکل مونترال سی اف سی‌ها، متیل کلروفرم و تتراکلرید کربن و متیل بروماید در بخش مصارف آفات غیرقرنطینه ای حذف شده است و حذف هیدرو کلرو فلوروکربن‌ها نیز مطابق با برنامه زمانبندی در حال کاهش تدریجی و حذف مصرف است.

مدیر دفتر طرح ملی حفاظت لایه ازن، فعالیت‌های این دفتر را در چارچوب اقداماتی چون حذف فیزیکی و تغیر خط تولید و تجهیز واحدهای مصرف کننده به تجهیزات سازگار با لایه ازن، فعالیت‌های آموزشی و تنویر افکار عمومی، اعمال قوانین و مقررات کنترلی و فعالیت های مرتبط با پایش و نظارت عنوان می‌کند.

به گفته حاجی زاده تاکنون دستاوردهای حاصل از اجرای طرح‌ها و پروژه‌های مصوب تحت پروتکل مونترال شامل تجهیز و تغییر خط تولید ۱۳۷۸ واحد تولیدی و خدماتی و حذف حدود ۹۸۰۰ تن از مواد مخرب لایه ازن مشتمل بر کلرو فلورو کربن‌ها، تتراکلرید کربن، متیل کلروفرم، هالون‌ها، متیل بروماید و هیدرو کلرو فلورو کربن‌ها بوده است.

طرح ملی حفاظت از لایه ازن

حاجی‌زاده درباره هدف طرح ملی حفاظت از لایه ازن می‌گوید: در زمینه حفاظت از لایه ازن بیشتر هدف انتقال تکنولوژی است و بر اساس تعهد مجلس به سازمان‌های بین‌المللی باید کاهش انتشار گازهای مضر برای لایه ازن را داشته باشیم. در این مسیر صنایع، بخش‌های خدماتی و کشاورزی را پایش می‌کنیم و نسبت به ارتقای فناوری آنها پیش می‌رویم. اعتبار این بخش از آژانس‌های بین المللی تامین می‌شود و برای یک دوره چهار ساله ۱۱ میلیون دلار اعتبار از سازمان‌های بین المللی دریافت کردیم. امسال ۵۴۱ هزار دلار گرفتیم که ۳ میلیون دلار آن برای تامین تجهیزات ۳۲ واحد بوده است. بر این اساس تا پایان سال میلادی ۲۰۲۲ باید ۲۴۷ تن گاز مخرب لایه اُزن را به ۹۵ تُن برسانیم. تغییر خط تولید کار ساده‌ای نیست چون هم تعداد زیادی در حال کار کردن در آن بخش هستند و از سوی دیگر نیاز به اعتبار دارد اما تلاش می کنیم تا پایان سال ۲۰۲۴ این کار را در صنایع آلاینده انجام دهیم.

به گفته او برای هماهنگی با سازمان‌های بین‌المللی مرتبط با این امر همچنین اعتبارات در داخل کمیته‌ای متشکل از وزارتخانه‌های امور خارجه، صنعت، گمرک، صنوف صنعتی و سایر دستگاه‌های مرتبط تشکیل شده است و سازمان‌های بین‌المللی که اعتبار می دهند هم به‌طور مرتب وضعیت فعالیت ما را رصد می‌کنند البته شرایط بسیار خوبی داریم و با وجود اینکه با مشکلاتی مانند تحریم مواجه هستیم اما جزو کشورهای پیشرو در کاهش انتشار گازهای مخرب لایه ازن محسوب می‌شویم. به عنوان نمونه اگر تعهد ما در سال ۲۰۲۲ کاهش ۳۵ درصدی این گازها بود اما به کاهش ۶۷ درصدی دست پیدا کردیم و این مساله مورد توجه سازمان‌های بین المللی قرار گرفته است.

حاجی‌زاده با اشاره به نامگذاری روز جهانی حفاظت از لایه ازن (۱۶ سپتامبر) در سال جاری با عنوان " همکاری جهانی برای حفاظت از زندگی روی زمین" از طرف برنامه محیط زیست سازمان ملل می‌گوید: کشور جمهوری اسلامی ایران جزو کشورهای پیشرو در زمینه بسط همکاری‌های منطقه‌ای با کشورهای همسایه جهت ظرفیت‌سازی در راستای استفاده از توانمندی‌های منطقه‌ای و بومی برای مدیریت حذف مواد مخرب لایه ازن و کنترل تجارت مواد و کالاهای حاوی مواد مخرب لایه ازن است.

وی با بیان اینکه حذف تدریجی مواد مخرب لایه ازن در جهت جایگزینی و انتقال فناوری و بومی‌سازی آن از اهداف دیگر پروتکل مونترال در کشور است، تاکید می‌کند: در برخی موارد انتقال فناوری با دشواری‌های زیادی روبرو بوده است به‌خصوص در وضعیت تحریم‌های ظالمانه‌ای که بر صنایع ما اعمال شده است. علیرغم این مشکل، توانسته‌ایم فناوری‌های مناسب را جایگزین کنیم که در آینده نیز می‌توان با ادامه این روند از واردات مواد اولیه این صنایع جلوگیری کرد.

با توجه به نقش حفاظتی مهم لایه ازن لازم است که جهانیان در کنار هم به حذف مواد مخرب این لایه بپردازند چون آسیب‌پذیری آن می‌تواند همه را تحت تاثیر قرار دهد؛ چه انسان، چه گیاه و چه حیوان.

انتهای پیام